دولت سازی ناتمام و تداوم تنش در افغانستان پس از توافق صلح

توافق صلحی که قرار بود برای افغانستان آرامش و ثبات را به همراه آورد، اما حال گویا به تشدید تنش‌ و ناامنی‌های داخلی در افغانستان منجر شده است.

در تازه ترین تنش‌ و درگیری‌‌ها در افغانستان،  دو کارمند کمیسیون حقوق بشر افغانستان روز شنبه بر اثر بمبی که در وسیله نقلیه آن‌ها منفجر شد، کشته شدند.

پیش از آن نیز طی کمتر از ده روز افغانستان شاهد ترور حداقل سه نفر از علمای تقریبی در جریان اقدامات تروریستی بود که نشان می‌داد اوضاع در این کشور روبه وخامت است.

از سوی دیگر شورای ملی امنیت افغانستان به تازگی در گزارشی اعلام کرده است که ماه ژوئن، کشنده‌ترین هفته جنگ را در خود داشته و طی این هفته ۲۹۱ سرباز افغان در حملات طالبان کشته شده‌اند. جاوید فیصل، سخنگوی شورای امنیت ملی افغانستان اظهار کرد که حملات طالبان طی ۳ ماه گذشته، در مقایسه با همین زمان در سال گذشته، ۴۰ درصد افزایش داشته است.

همچنین حیدر افضلی، رئیس کمیته دفاع پارلمان افغانستان نیز در اظهارنظری  کرده است: از زمانی که توافق بین آمریکا و طالبان امضا شده، نگرانی عمیقی داریم. تنها گروهی که از این توافق منفعت برده، طالبان است که زندانیانش در حال آزاد شدن هستند. وی افزود: طالبان که در سال ۲۰۱۹ از طریق حملات هوایی مکرر عقب نگه داشته شده بودند، "حالا جسارت پیدا کرده‌اند" و "حملات خود را گسترش داده‌اند".

مقامات می‌گویند، طالبان در حال بهره‌برداری از مناطق خاکستری محل جنگ است که با بقایای داعش در حال تضعیف و حضور فزاینده شبکه‌های مجرمانه، در حال تکمیل است؛ آن هم در زمانی که بیماری کرونا بیشتر به اقتصاد در حال چالش، آسیب رسانده است.

چرا اوضاع افغانستان پیچیده تر شد؟

در پیچیدگی شرایط فعلی افغانستان تردیدی نیست، در واقع ناامنی بیشتر شده، اما مسئولیت آن دیگر کمتر از سوی طالبان پذیرفته می شود. همین موضوع به پیچیدگی بیشتر اوضاع و شرایط افغانستان منجر شده است.

پیش از این عمده عملیاتی که در افغانستان صورت می گرفت، با مسئولیت پذیری گروه‌های مختلف همراه بود، اما در حال حاضر عملیات‎‌های ایذایی در افغانستان روند افزایشی داشته اما در موارد متعددی هیچ کدام از گروه‌ها مسئولیت ان را نپذیرفته‌اند.

به عبارت دیگر در حال حاضر اوضاع در افغانستان با ابهام و ناروشنی بیشتری روبرو شده و مشخص نیست که علاوه بر طالبان، کدام گروه‌ها در نظر دارند تا در مقابل دولت کابل قد علم کنند. این پیچیدگی بیش از هرچیز دیگر ناشی از تعدد گروه‌های مسلحانه و تقابل جو با دولت کابل است.

کدام گروه‌های مسلح در افغانستان فعالند؟

برخی کارشناسان پیچیدگی اوضاع امنیتی در افغانستان را ناشی از چندصدایی و چنددستگی طالبان عنوان می‌کنند، اما باید توجه داشت که این چنددستگی طالبان موضوع جدیدی نیست و به طور کلی طالبان شامل گروه‌های متعدد و چنددسته می باشند که هرکدام رویکرد و نظر متفاوتی به موضوع صلح داخلی دارند.

براین اساس اگرچه گروه اصلی طالبان که در دوحه قطر دارای دفتر رسمی سیاسی است، در مذاکرات با آمریکا صلح مشروط و موقت را پذیرفت، اما همچنان گروه‌های دیگری از طالبان هستند که نگاه دیگری به موضوع صلح داخلی در افغانستان دارند و به طور کلی گفتگو و مذاکره با آمریکا را غیرمشروع و غیرقابل پذیرش عنوان می‌کنند.

از جمله چند سال پیش، دو تن از فرماندهان جناح منشعب از طالبان افغانستان اعلام کردند که این گروه برای به چالش کشیدن رهبری جدید طالبان رهبر جدید خود را انتخاب کرده و به صورت مستقل عمل خواهد کرد. این گروه در آن زمان اعلام کردند که ملا محمد رسول آخوند را بعنوان رهبر جدید خود برگزیده‌اند و با ملا منصور سر جنگ ندارند، اما تمرکز خود را بر دشمنان قدیمی خود معطوف می کنند و در جبهه جداگانه نبرد خواهند کرد.

از سوی دیگر علاوه بر طالبان، سایر گروه‌های مسلح در افغانستان نیز بسیار فعال هستند و از جمله دو سال پیش، آمريکا از فعاليت٢١ گروه مسلح در امتداد خط ديورند در مرز پاکستان و افغانستان خبر داد و نام این گروه‌ها را به این شرح اعلام کرد: تحریک طالبان افغانستان و شبکه حقانی، جماعت الدعوه الی القرآن، القاعده آسیا، گروه القاعده در آسياى جنوبى، حزب المجاهدین، گروه طالبان به رهبری ملا نذیر، تحریک طالبان پاکستان، حرکت الجهاد اسلامی، حرکت الجهاد بنگلديش، لشکر جهنگوی، حرکت المجاهدین، جیش محمد، لشکر طیبه، گروه طارق گیدار، جماعت الاحرار، جندالله، تحریک اسلامی ازبکستان، جنبش اسلامی ترکمنستان، اتحاد جهاد اسلامی.

لذا تعدد گروه‌های مسلح در افغانستان به پیچیدگی بیشتر اوضاع در این کشور جنگ زده منجر شده است.

دولت سازی ناتمام، ارمغان جنگ آمریکا

آن چه در حال حاضر در افغانستان جریان دارد، ادامه ناامنی و بی ثباتی بیشتر در این کشور جنگ زده است. از سوی دیگر تداوم ناامنی‌ها با توجه به امضای توافق صلح بسیار نگران کننده است. در واقع تداوم ناامنی و بی ثباتی در افغانستان پس از توافق دوحه نشان می دهد که نمی توان چندان به بازگشت اوضاع عادی و ثبات در افغانستان حتی با وجود امضای توافق طالبان و آمریکا امیدوار بود.

مشکل افغانستان برخلاف تصورات اولیه، ناشی از اختلاف طالبان و دولت کابل نیست، بلکه فرایند دولت سازی جدید در کابل پس از تهاجم نظامی آمریکا به صورت کامل انجام نشده است. در واقع بنیادهای استقرار دولت در کابل به دلیل آن که در سال 2001 با اجماع همه گروه‌های فعال در افغانستان صورت نگرفت و بسیاری از این گروه‌ها از جمله طالبان و دیگر خرده قومیت‌ها به کنار زده شدند، فرایندی ناتمام و ناقص است و همین بنیاد نیم بند به تداوم ناامنی و بی ثباتی در افغانستان منجر شده است.